تاریخ دنیسر (کتاب)«کتاب تاریخ دنیسر حلیة السریین من خواص الدنیسریین»، تالیف ابوفحص عمر بن خضر دنیسری (ت ۵۷۴ ق) به زبان عربی است. این کتاب که شرح حال نخبگان و علمای اهل سنت این شهر است. ۱ - ساختار کتابکتاب؛ مشتمل بر هشت باب است که در هر باب به تناسب نام تعدادی از شخصیت‌های یک علم ذکر شده است. مجموع اعلام که دنیسری از آنها گزارش کرده است، ۶۰ نفر است که بیشترین اسامی در باب دوم با ذکر ۱۷ نفر و کمترین آنها در باب پنجم با ذکر یک نفر می‌باشد. شیوه نگارش نویسنده بدین صورت است که ابتدا نام و نسب کامل فرد را ذکر کرده و سپس مطالبی را بدون ذکر هیچ منبعی در شرح حال او می‌آورد. در نقل سخنانی که خود شنیده است، نام گوینده را ذکر می‌کند. اگر آن شخصیت از ذوق شعری برخوردار است، از ذکر فقراتی از اشعار او صرفنظر نمی‌کند. ۲ - گزارش محتوا۱. باب اول کتاب در ذکر دنیسریانی است که به علم و حلم مشهور بوده‌اند. اگر چه به طور قطع علمای فراوانی در این شهر به نشر علم و دانش همت گماشته‌اند؛ اما نویسنده تنها به شرح حال هفت تن از آنها پرداخته است. اولین این افراد ابوبکر بن عبدالله بن رواحه ، فقیه حنفی مذهب است. آخرین این اشخاص نیز ابوالمعالی ابن ابی الجیش مقری است که مردی زاهد و گوشه نشین بوده و از جاه و مقام و نزدیکی به سلاطین اکراه داشته است. او حتی از امامت در جامع غربی در دنیسر که تحت ولایت سلطان بوده، امتناع می‌کرده است. [۱]
تاريخ دنيسر، ابوفحص عمر بن خضر دنیسری، ص۲۷.
۲. باب دوم، به مشایخ و روات حدیث اختصاص دارد که در هر بخش تعدادی از روایات نقل شده، از آن راوی ذکر شده است. در باب بعد به فقهایی که در دنیسر ساکن بوده و یا به آن جا سفر کرده و از آنها گذشته‌اند، پرداخته شده است. در ابتدای این باب به این نکته اشاره شده است که جماعت زیادی از فقهاء از این شهر گذر کرده‌اند، که ذکر تمامی آنها معذور است. [۲]
تاريخ دنيسر، ابوفحص عمر بن خضر دنیسری، ص۳۹.
۳. عنوان باب سوم ذكر من سكنها، أو نزل، أو مرّ بها، من الفقهاء است. ۴. در باب چهارم، احوالات دو تن از زهاد با نام ابن قرقوبیه و ابن خلف سریانی آمده است. دنیسری ابن خلف سریانی که بارها از دنیسر گذر کرده است، را در مسجد اصلی تل ملاقات کرده و خواب ابوالحسن جزری در زیارت رسول الله را نقل می‌کند. ۵. باب پنجم، درباره اهل وعظ به ابوعبدالله عمر بن محمد سهروردی نویسنده عوارف المعارف ، ارشادالمریدین و رساله فی السلوک است. ۶. باب ششم، در سه فصل تدوین شده است: فصل اول در ذکر لغویین و ادبایی است که به این شهر سفر کرده‌اند که البته در آن تنها نام ابوالحسن علی بن حسن ثابت حلوی دیده می‌شود. فصل بعد که به علمای نحوی اختصاص داشته، به طور کامل از بین رفته است. سومین فصل در ذکر شعراء و اشعار آنهاست که البته برخی از ابیات ناقص بوده و در نسخه موجود نیامده است. ۷. باب هفتم نیز در دو فصل به اطباء مسافر و یا ساکن این شهر مربوط بوده و ترجمه شش تن طبیب حاذق را ذکر کرده است. ۸. در آخرین باب کتاب از دانشمندان علوم قرآنی ، حدیث ، فقه ، ادب و طب که اطلاعات ناقصی از آنها در دست است و به گفته نویسنده، سرانجام کارشان معلوم نیست، سخن رفته است که البته؛ همانند ابواب دیگر محدود به ذکر چند شخصیت است. ۳ - وضعیت کتابکتاب به جهات ذیل حائز اهمیت است: ۱. تنها اثر باقی مانده از مؤلف است. ۲. مشتمل بر شرح حال‌هایی است که به جز این کتاب در هیچ اثری یافت نمی‌شود. ۳. در آن اشعار و قصائدی بالغ بر ۵۰۰ بیت ذکر شده است که در هیچ کتابی نیامده است. در ابتدای اثر مقدمه مختصر و مفیدی به قلم محقق کتاب ابراهیم صالح پیرامون شرح حال مؤلف و کتاب آمده است. محقق از تنها نسخه موجود که دارای اشکالات فراوانی بوده است، استفاده کرده و اشتباهات ناسخ را در پاورقی متذکر شده است. شرح اعلام ، الفاظ و آدرس مطالب از دیگر موارد ذکر شده در پانوشت است. در انتهای اثر فهرست مطالب، تراجم نویسان، شیوخ مؤلف، آیات ، احادیث ، اماکن علمی و مذهبی، کتب، اشعار ، اعلام و مصادر آمده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |